Nawarskie ogrody kalifa

Pampeluna, Nawarra

Ulicą Estafeta po śladach Hemingwaya snują się jankesi. Katedralne krużganki podziwiają pielgrzymujący do Santiago. Sanfermines minęło i Pampeluna prezentuje się w swoim stanie naturalnym: spokojna, cicha, czysta i stateczna. Kto nie obawiając się jeszcze większej nudy, zaglądnie do regionalnego muzeum? Niewielu śmiałków pojawia się zatem w muzealnych salach. W zupełniej samotności stają przed śnieżnobiałą szkatułką z kości słoniowej i zdziwieni pytają samych siebie: co robi w Nawarze ten arabski przedmiot z kalifatu Kordoby?

Krużganki katedry w Pampelunie

Misternie rzeźbiona szkatułka, zwana “skrzynką z Leyre”, powstała w roku 1004. Jej twórca wyrył na spodzie wieka swoje imię: “Faray i warsztat”. Znany z kilku dzieł Faray pracował na dworze drugiego i trzeciego umajjadzkiego kalifa Andaluzji w Medina Azahara. Drogocenną, rzeźbioną szkatułkę wykonał dla Abd al Malika, wspomnianego w obiegającej ją inskrypcji, w której poleca się młodego wodza opiece Allaha, zsyłającego radość i długie życie.

W zdobiących skrzynkę medalionach, oplecionych gęstym roślinnym ornamentem, odnaleźli znawcy sztuki postać samego Abd al Malika. Ukazano go jako wojownika walczącego z lwami, odzianego w sandały i krótką tunikę, osłaniającego pierś tarczą z wyrytymi na niej słowami: “Błogosławieństwo Boże, szczęście i dobrobyt”. Uczeni szybko i bezspornie, opierając się na historycznych przesłankach, zinterpretowali scenę: oto Abd al Malika zaprezentowano jako niestrudzonego obrońcę prawdziwej wiary. Chociaż Abd al Malik ilością wypowiedzianych wojen i krwawych potyczek stoczonych z niewiernymi i heretykami nie dorównał swemu ojcu, nie można rzec, by stronił od miecza. 

Ojcem Abd al Malika był Muhammad ibn Abi Amir. Na dworze kordowańskiego kalifa al Hakama II olśniewającą zrobił karierę. Gdy w roku 976 zmarł po długiej chorobie stary władca i nowym kalifem został jego jedenastoletni syn Hiszam, ibn Abi Amir sprytnie tkał sieć intryg, by w rok odsunąć od władzy kalifa-dziecko i otrzymawszy urząd hadżiba - namiestnika dworu - samodzielnie zacząć rządzić państwem. Ani nieletność kalifa, ani uzurpacja władzy przez nowego hadżiba, nie współbrzmiały z islamskim prawem, lecz stojący na jego straży alimowie i kadiowie uznawszy, iż tyrania lepsza jest od anarchii, gotowi byli służyć nowemu władcy, trzymając w ryzach religijnych nakazów lud. Oczyszczono państwo z wszelkiego rodzaju wolnomyślicieli i spalono podejrzane księgi z dworskiej biblioteki kalifa al Hakama II. Idea “świętej wojny” rozpalała umysły i serca młodzieńców. Liczne wyprawy prawowierniego hadżiba przeciw niewiernym z północy kończyły się zwycięstwami, napełniając dumą religijnych fanatyków i łupami skarbiec państwa. Rozbrzmiewały w meczetach dziękczynne modły i długo wiwatowano na cześć wodza, gdy wzięci w jasyr chrześcijanie na własnych barkach wnieśli do Kordowy dzwony katedry w Santiago. Ibn Abi Amir nazwał się: “Zwycięskim w Imię Allaha” - “al Mansur bi-llah”. Kastylijczycy zanotowali w swych kronikach jego zlatynizowane imię: Almanzor. 

W roku 1002 zmarł Almanzor. Władzę w kalifacie natychmiast przejął jego syn Abd al Malik, który kontynuował politykę ojca. Kalif Hiszam II - tak jak za czasów Almanzora - pozostawał marionetką w rękach hadżiba, bezwolną figurą zamkniętą w pałacu w Medina Azahara, najwspanialszym z miast, które wznieść kazał Abd ar Rahman III, pierwszy omajjadzki kalif Andaluzji. Radośnie tryskające fontanny i wiecznie zielone ogrody Medina Azahara, pałacowe salony o marmurowych ścianach z finezyjną arabeską, wszechobecny blask złota i subtelne barwy klejnotów zaświadczały o bogactwie pierwszego kalifa i jego miłości do piękna i luksusu. Badacze zgłębiający symbolikę sztuki, dla których plany, kolumny, kapitele, różnorodność ornamentu, symetria i asymetria przemawiają ukrytym sensem, przewertowawszy stare, arabskie archiwa i księgi postawili hipotezę, że pierwszy kalif Kordoby zbudował swój pałac wzorując się na koranicznych opisach raju.

 

“Skrzynka z Leyre” w Muzeum Nawarry

We wzniesionym przez Abd ar Rahmana III ziemskim raju zamknięty siedział jego wnuk. Państwem zaś rządził syn walecznego Almanzora - dzielny Abd al Malik. Z kolejnych wypraw wracał jako zwycięzca, lecz coraz marniejsze były wojenne łupy, pustoszał skarbiec państwa i nad kalifatem zbierały się czarne chmury. Prawdopodobnie po zakończonej sukcesem wyprawie przeciw królestwu Leonu otrzymał Abd al Malik drogocenną szkatułkę z kości słoniowej, wykonaną przez biegłego rzemieślnika Faraya w dworskim warsztacie wspaniałej Medina Azahara. W dekoracji skrzynki obok scen zwycięstwa nad wrogami andaluzyjskiego kalifatu Umajjadów znajdują się medaliony prezentujące wygodne bytowanie w pałacu kalifa, którego mieszkańcy siedząc na miękkich poduszkach rwą owoce z drzew lub słuchają muzyki. Wykaligrafowane nad scenami sunie życzenie, by Allah zachował przy życiu Abd al Malika - jego miecz pozwala przecież utrzymać ten ziemski raj Umajjadów.

Allah nie raczył obdażyć długim życiem młodego hadżiba. Abd al Malik zmarł niespodziewanie w roku 1008. Miał zaledwie trzydzieści trzy lata. Zastąpił go jego przyrodni brat Sanchuelo, który szybko dał się ponieść zbyt wygórowanym ambicjom. Nastał rok 1013 i rewolta wstrząsnęła kalifatem. Rebelianci przedarli się przez mury Medina Azahara. Z ich rąk zginął kalif Hiszama II. W gruzach legł wspaniały pałac, ziemski raj Abd ar Rahmana III i luksusowe więzienie jego wnuka. 

 

Jak skrzynka Abd al Malika trafiła do klasztoru w Leyre, nie wiadomo. Przez wieki służyła jako relikwiarz. W nim przechowywano kości świętych dziewic Nunilo i Alodii, męczenniczek z IX wieku, córek chrześcijanki i muzułmanina. W ubiegłym stuleciu rzeźbioną szkatułkę przeniesono do katedry w Pampelunie, następnie wzbogaciła zbiory Muzeum Nawarry. Wśród zachowanych płaskorzeźbionych przedmiotów z kości słoniowej wykonanych na przełomie wieków X i XI w dworskich warsztatach Medina Azahara stanowi “skrzynka z Leyre” jeden z najcenniejszych i najbardziej interesujących obiektów. Jest też jednym z najważniejszych eskponatów muzeum Pampeluny, który zaurocza spacerujących jego salami samotników, w zaskoczeniu pytających samych siebie: co robi w Nawarze ten arabski przedmiot, tak pięknie przedstawiający historię początków końca kalifatu Kordoby?

Sklep z pamiątkami przy ulicy Estafeta

Przed schroniskiem dla pielgrzymów

do Santiago de Compostela

POST SCRIPTUM 
 
W Muzeum Nawarry (Museo de Navarra) w Pampelunie nie zaznasz tłoku, jedynie pechowcy mogą trafić na wycieczkę szkolną, ściśniętą wokół ważnego eksponatu klasę, realizującą właśnie muzealną lekcję. Na oficjalnej stronie muzeum znajdziesz  informacje odnośnie aktualnych cen biletów i godzin otwarcia.    

Pampeluna (hiszp. Pamplona) leży na północy Hiszpanii. Od Madrytu dzieli ją 400 km, od Barcelony 430 km. Jeśli chcesz dotrzeć tam samochodem, sprawdź trasę na na internetowej mapie samochodowej, np. www.guiarepsol.es lub www.viamichelin.es.

Jeśli zamierzasz podróżować autobusem zaglądnij na stronę miejskiej informacji turystyczej (turismodepamplona.es), gdzie znajdziesz listę przewoźników oraz rozkłady jazdy. Jeśli zamierzasz dotrzeć do Pampeluny pociągiem, sprawdź rozkład jazdy na stronie RENFE.   

Pampeluna znana jest przede wszystkim z gonitw byków, które odbywają się na ulicach starego miasta w czasie świąt patronackich organizowanych na cześć św. Firmina (hiszp. San Fermín). Sanfermines zaczynają się 6 lipca i trwają przez kolejnych osiem dni. 

  

Pampeluna leży na szlaku pielgrzymkowym do Santiago de Compostela, stanowiąc jeden z przystanków na tzw. Francuskiej Drodze (Camino Francés). Choć w sieci z łatwością odnajdziesz setki stron internetowych i blogów, opisujących wędrówkę do Santiago de Compostela, może też przydać ci się link odsyłający na oficjalną stronę informacji turystycznej Nawarry (turismo.navarra.es). Na niej umieszczono praktyczne i aktualne informacji, m.in. wykaz schronisk, wykaz restauracji oferujących zniżki dla pielgrzymów oraz wskazówki, jak dojechać z Pampeluny do Roscensvalles (początek szlaku w Hiszpanii), jak nie nieść przez całą wędrówkę ciężkiego bagażu. 

Ulica Estafeta